maoro ip`ya pVaMSa – kamaayanaI sao

 'kamaayanaI' EaI jayaSaMkr p`saad kRt eosaa mahakavya hO jaao sadOva maanava jaIvana ko inakT ek p`orNaa bana kr  rhogaa. kamaayanaI sada sao maorI ip`ya pustkaoM maoM sao ek rhI hO. [sao maOM nao k[- baar pZ,a ‚ mauJao hr baar [samaoM nayao Aqa- imalao hOM. jaIvana ko hr dSak maoM‚ hr pD,ava maoM nayao isaro sao pZ,nao pr jaIvana ko p`it jaIvana ka nayaa dSa-na pta calaa hO. kamaayanaI ko p`it maora snaoh eosaa qaa ik maOM nao Apnao baccaaoM tk ko naama [saI sao p`oirt haokr rKo. 

kamaayanaI kI kqaa maUlatÁ ek klpnaa‚ ek fONTsaI hO. ijasamaoM p`saad jaI nao Apnao samaya ko saamaaijak pirvaoSa‚ jaIvana maUlyaaoM‚ saamaiyakta ka ivaSlaoiYat saimmaEaNa kr [sao ek Amar ga`nqa banaa idyaa hO. yahI karNa hO ik [sako pa~ – manau‚ Eawa AaOr [D,a – maanava‚ p`oma va bauiw ko p`tIk hMO. [na p`tIkaoM ko maaQayama sao kamaayanaI Amar hao ga[- hO. @yaaoMik [na p`tIkaoM ko maaQyama sao jaIvana ka jaao ivaSlaoYaNa kamaayanaI maoM p`saad jaI nao p`stut ikyaa hO vah Aaja BaI ]tnaa hI saamaiyak hO ijatnaa p`saad jaI ko samaya maoM rha haogaa. dovaaoM ka GamaND‚ svayaM saRiYTkta- ko $p maoM svayaM saRiYT nao hI ]nako AcCRMKla vyavahar kao laokr tInaaoM laaokaoM maoM p`laya kr kOsao taoD,a yah jahaÐ paOraiNak eoithaisak baat hO vahIM ek sabak hO manauYya%va ko p`it…QartI ko pit ]nako manamaanao vyavahar ko p`it.

kamaayanaI ka p`qama p`kaSana lagaBaga AT\zavana vaYa- pUva- huAa qaa tba sao Aaja tk laokr kamaayanaI ihndI saaih%ya m,aoM savaa-iQak laaokip`ya tqaa ivavaaidt AaOr caica-t pustk rhI hO. hr ivaSvaivaValaya ko ihndI ko paz\yaËma maoM Saaimala rhI hO. skUlaaoM kI dsavaIM‚ gyaarhvaIM tqaa baarhvaIM kxaaAaoM ko ihndI ko kaosa- maoM BaI maoM BaI kamaayanaI ko AMSa Saaimala rho hOM. ApnaI laaokip`yata‚ Aalaaocanaa tqaa p`SaMsaa kao samaBaava sao svaIkar kr 'kamaayanaI' Aaja BaI Apnao sqaana pr ATla hO. [sakI p`asaMigakta sauiQa pazkaoM tqaa AalaaocakaoM ko ilayao Aaja BaI ]tnaI hI hO ijatnaI hmaoSaa rhI hO. saMxaop maoM‚  kamaayanaI ek eosaa mahakavya hO‚ jaao Aaja ko maanava jaIvana kao ]sako samast pirvaoSa va pirisqait ko saaqa p`stut krta hO.

maui@tbaaoQa jaI ko SabdaoM maoM – " kamaayanaI maoM vaiNa-t saByata – p`yaasaaoM ko pICo p`saad jaI ka Apnaa jaIvanaanauBava‚ Apnao yauga kI vaastivak pirisqait‚ Apnao samaya kI saamaaijak dSaa baaola rhI hO."

kamaayanaI maoM icanta‚ AaSaa‚ Eawa‚ kama‚ vaasanaa‚ lajjaa‚ kma-‚ [-Yyaa-‚ [D,a‚ svaPna‚ saMGaYa-‚ inavao-d‚ dSa-na‚ rhsya‚ Aanand naamak pnd`h saga- hOM. hr saga- maoM manau kI yaaina maanava kI dSaa ka )dyaspSaI- vaNa-na ivaSlaoYaNa hO… jaao jaIvana ko hr pD,ava‚ hr phlaU pr p`kaSa Dalata calata hO.

kamaayanaI maoM sao maoro ip`ya pVaMSa p`stut krnao sao pUva- maoM svayaM p`saad jaI kI pustk maoM ilaKI BaUimaka ko kuC AMSaaoM sao pazkaoM ka pircaya krvaanaa caahUÐgaI‚ jaao kamaayanaI kI kqaa ko maUla maoM lao jaayaogaI —

" jalaPlaavana BaartIya [ithasa maoM ek eosaI p`acaIna GaTnaa hO‚ ijasanao manau kao dovaaoM sao ivalaxaNa‚ maanavaaoM kI ek iBanna saMskRit p`itiYzt krnao ka Avasar idyaa. vah [ithasa hI hO. ' manavao vaO p`atÁ' [%yaaid sao [sa GaTnaa ka ]llaoK 'Satpqa ba`a*maNa' ko AazvaoM AQyaaya maoM imalata hO. dovagaNaaoM ko ]cCRMKla svaBaava‚ inabaa-Qa Aa%matuiYT maoM AMitma AQyaaya lagaa AaOr maanavaIya Baava Aqaa-t Eawa AaOr manana ka samanvaya haokr p`aNaI kao ek nayao yauga kI saUcanaa imalaI. [sa manvantr ko p`va-tk manau hue. manau BaartIya [ithasa ko AaidpuÉYa hOM. rama‚ kRYNa AaOr bauw [nhIM ko vaMSaja hOM."

" Eawa ko saaqa manau ka imalana haonao ko baad ]saI inaja-na p`doSa maoM ]jaD,I hu[- saRiYT kao ifr sao AarmBa krnao ka p`ya%na huAa. ikntu Asaur puraoiht ko imala jaanao sao [nhaoMnao pSaubaila dI.××××××××××××××××
[sa ya& ko baad manau maoM jaao pUva-piricat dova p`vaRi<a jaaga ]zI‚ ]sanao [D,a ko sampk- maoM Aanao pr ]nhoM Eawa ko Aitir@t ek dUsarI Aaor p`oirt ikyaa.×××××××××××××××× [D,a ko p`it manau kao A%yaaiQak AakYa-Na huAa AaOr Eawa sao vao kuC iKMcao. ?gavaod maoM [D,a ka k[- jagah ]llaoK imalata hO yah pjaapit manau kI pqap`diSa-ka‚ manauYyaaoM ka Saasana krnao vaalaI khI ga[- hO."    

"yah Aa#yaana [tnaa p`acaIna hO ik [ithasa maoM $pk ka BaI Ad\Baut imaEaNa hao gayaa hO. [saIilayao manau‚ Eawa AaOr [D,a Aaid Apnaa eoithaisak Aist%va rKto hue saaMkoitk Aqa- kI BaI AiBavyai@t kroM tao mauJao kao[- Aapi<a nahIM hO. manau Aqaa-t mana ko daonaaoM pxa )dya AaOr maistYk ka sambanQa ËmaSaÁ  Eawa AaOr [D,a sao BaI sarlata sao laga jaata hO. Eawa )dyya yaakU%yaa Eawyaa ivandto vasau ³?gavaod 10 – 151 – 4º´ [nhIM sabako AaQaar pr 'kamaayanaI' kI kqaasaRiYT hu[- hO. haÐ ' kamaayanaI' kI kqaa EaRMKlaa imalaanao ko ilayao khIM khIM qaaoD,I bahut klpnaa kao BaI kama maoM lao Aanao ka AiQakar maOM nahIM CaoD, saka hUÐ." — jayaSaMkr p`saad

AMSa icanta saga- ko

ihmaigarI ko ]<auMga iSaKr pr‚ baOz iSalaa kI SaItla CaMhÂ
ek puÉYa‚ BaIgao nayanaaoM sao‚ doK rha qaa p`laya p`vaah.

naIcao jala qaa‚ }pr ihma qaa‚ ek trla qaa ek saGanaÂ
ek t%va kI hI p`Qaanata khao ]sao jaD, yaa caotna.

dUr dUr tk ivastRt qaa ihma stbQa ]saIko )dya samaanaÂ
naIrvata – saI iSalaa‚ carNa sao Tkrata ifrta pvanamaana.

tÉNa tpsvaI saa vah baOza‚ saaQana krta saur – SmaSaanaÂ
naIcao p`laya isanQau lahraoM ka‚ haota qaa sakÉNa Avasaana.

baMQaI mahabaT sao naaOka qaI saUKo maoM Aba pD,,I rhIÂ
]tr calaa vah jalaPlaavana AaOr inaklanao lagaI mahI.

inakla rhI mama- vaodnaa‚ kÉNaa ivakla khanaI saIÂ
vahaÐ AkolaI p`kRit sauna rhI‚ hMsatI saI phcaanaI saI.

icanta krta hUÐ maOM ijatnaI ]sa AtIt kI‚ ]sa sauK kIÂ
]tnaI hI Anant maoM banatI jaatIM roKaeM duÁK kI.

svayaM dova qao hma saba‚ tao ifr @yaaoM na ivaEaRMKla haotI saRiYTÂ
Aro Acaanak hu[- [saI sao kD,I AapdaAaoM kI vaRiYT.

maaOnaÑ naaSaÑ ivaQvaMsaÑ AMQaoraÑ SaUnya banaa jaao p`gaT ABaava‚
vahI sa%ya hO‚ ArI AmartoÑ tuJakao yahaÐ khaÐ zaMva.

maR%yau‚ ArI icarinad`oÑ tora AMk ihmaanaI saa SaItla‚
tU Anant maoM lahr banaatI kala – jalaiQa kI – saI hlacala.

vaaYp bana ]jaD,a jaata qaa vah BaIYaNa jala saMGaat‚
saaOr caË maoM Aavat-na qaa p`laya inaSaa ka haota p`atÁ.

AaSaa saga- ko AMSa Agalao AMk maoM 

                                                                                                  sauQaa ranaI
                                                                               idsambar 30‚ 2002